Menu
Koncentracja jest umiejętnością, która polega na skupianiu swojej uwagi na wykonywanej czynności, konkretnej myśli, rzeczy czy sytuacji. Jest to cecha, którą posiada każde dziecko, nastolatek i każdy dorosły. Przychodzimy z nią na świat. Umysł ma naturalną zdolność do uspokajania się. Ten stan nazywamy byciem tu i teraz – inaczej mindfulness czy uważnością.
Umysł posiada jednocześnie inną naturalną tendencję. Jest obecna zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Jest to naturalna skłonność umysłu do błądzenia i bycia niespokojnym. Umysł automatycznie biegnie do wszelkich rozproszeń, czyli do tego co zmysły nieustannie odbierają z przestrzeni wokół. Innym, często nieświadomym źródłem rozproszenia są myśli. Szczególnie te trudne i problematyczne, które cały czas pojawiają się w głowie – trzy wymiary rozproszenia uwagi. To taki nawyk ludzkiego umysłu, który nie pozwala mu się nudzić. Często zarówno my dorośli jak również nasze dzieci nie jesteśmy tu i teraz, w chwili obecnej. Wolimy zastanawiać się, analizować, rozpamiętywać, marzyć, wybiegać w przyszłość. Ten nawyk sprawia, że dzieci i nastolatki często rozpraszają się, nie są uważne, bo nie są obecne w teraźniejszości.
Każde dziecko ma uwagę mimowolną. Sprawia, że potrafią one skupić się na czymś bardzo długo. Dotyczy to sytuacji kiedy coś jest bardzo ciekawe, pasjonujące i wykonywanie tego wiąże się z zaangażowaniem emocjonalnym związanym z poczuciem entuzjazmu. Często ma związek z pasjami lub zainteresowaniami dziecka takimi jak malowanie, uprawianie sportów, układanie lego, gra na instrumencie. Spełnia bardzo ważną potrzebę – kreacji i pozwala pozytywnie zresetować umysł. Koncentrują się wówczas niemal całkowicie. Coraz częściej jednak dzieci spędzają bardzo dużo czasu używając urządzeń elektronicznych. Korzystają one dużo częściej i chętniej z telefonów, tabletów, komputerów czy telewizora. Te aktywności nie mają zazwyczaj zbyt wiele wspólnego z kreatywnym działaniem i wyrażaniem siebie. Ekrany utrzymują uwagę dzieci jak gdyby na siłę. Czas sceny, sekwencji ujęcia jest tak krótki, że mózg nie zdąży się rozproszyć. Skupia się nieustannie na szybko zmieniających się informacjach i obrazach. Przyzwyczaja się do nieustanne o bombardowania bodźcami i nudzi się kiedy coś dzieje się wolniej. W związku z naturalną tendencją umysłu do bycia czymś zajętym, jest to dla mózgu bardzo atrakcyjne. Sprawia, że dziecko zapomina o tym co dzieje się wokół i świat wirtualny staje się jego nową rzeczywistością. Łatwo zajmuje mózg i odciąga od życia codziennego, w którym już tak się nie dzieje. Do tego trzeba zmierzyć się z zadaniami, które nie są już tak przyjemne i wymagają wysiłku. Niejednokrotnie pojawiają się też trudności od których umysł chce uciec w coś prostszego i przyjemniejszego. W życiu codziennym gdzie nie wszystko przychodzi łatwo i nie jest zbyt atrakcyjne dla umysłu pojawia się nuda i zniecierpliwienie. Umysł jest głodny i ma apetyt na więcej bodźców stanowiących pożywkę dla myśli. Dzieci i młodzież wkręcają się w tryb nieustannego działania, a mózg i ciało nie mają kiedy odpocząć.
Współcześnie dużo dzieci ma problem ze skupianiem się na jednym zadaniu przez dłuższy czas, pamiętaniem o codziennych obowiązkach i zadaniach, gubieniem przedmiotów, popełnianiem błędów przez nieuwagę, z organizacją pracy. Dzieci dość łatwo i szybko ulegają rozproszeniu, sprawiają wrażenie, że nie słuchają co się do nich mówi , nie wykonują poleceń, robią coś niedbale, nie kończą czegoś co zaczęły. Mają trudności i złe wyniki w nauce, coraz mniej zapamiętują. Sytuacja pandemii jeszcze to wzmacnia. Tak jak my dorośli żyją w dyskomforcie, braku stabilizacji bo ciągle pojawiają się nieprzewidziane zmiany.
Dla wzmocnienia procesów pamięciowych, a co za tym idzie wydajniejszego uczenia się potrzebne jest rozwijanie uwagi dowolnej, czyli uważności (mindfulness). Oznacza ona celowe i świadome kierowanie uwagi na daną czynność. Możemy pomóc odzyskać umysłom dzieci i nastolatków naturalną umiejętność do uspokajania się. Spokojny i pusty umysł dużo łatwiej koncentruje się świadomie na tym co ma robić i dużo szybciej zapamiętuje różne treści. Trening uważności jest wspaniałą okazją do bycia w grupie w stanie większego niż zazwyczaj wyciszenia i odizolowania od bodźców rozpraszających. Dzieci poznają naturę swojego umysłu, w prosty i obrazowy sposób odpowiadający ich możliwościom poznawczym . Dość łatwo jest im zrozumieć jak umysł funkcjonuje, gdy porównuję go do niesfornego szczeniaczka na smyczy, który biegnie bez zastanowienia tam gdzie coś się dzieje, a dzięki treningom może stać się ułożonym, mądrym psem. To przemawia do dzieci. W trakcie treningu wykorzystuje proste ćwiczenia, historyjki i wyobraźnię. Techniki te niewątpliwie skutecznie wspierają rozwój umiejętności świadomego skupiania uwagi na danej czynności.
Jednym z założeń treningu uważności jest uświadomienie dzieciom natury umysłu. Treść i sposób w jaki prowadzę treningi pozwala lepiej zrozumieć jak działają myśli, co z nimi zrobić kiedy jest ich zbyt wiele lub kiedy są przykre. Uczą się jak sobie radzić, kiedy te myśli angażują uwagę na tyle, że nie ma już przestrzeni na zajmowanie się nauką. Wtedy nawet dla osoby uwielbiającej czytać, skupienie się na najbardziej nawet interesującej książce będzie trudne, a co tu mówić o przygotowywaniu się do klasówki z przedmiotu, który jest mniej interesujący. Dzieci uczą się technik, które niewątpliwie pomagają im radzić sobie ze stresem czy napięciem, które sprawiają, że koncentracja uwagi jest o wiele trudniejsza.
Podczas treningu uważności dzieci uczą się obserwować własny oddech. Zapoznają się z tym, jak się zmienia w rożnych sytuacjach, co bezsprzecznie sprawia, że szybciej zauważają momenty kiedy przypływające emocje powodują rozproszenie. Pochłaniają one znaczną część zasobów poznawczych i sprawiają trudności w skupianiu się. Silne emocje są niewątpliwie tym, co może zakłócać proces koncentracji, zapamiętywania istotnych informacji, a nawet sięgania do wiedzy, która była wcześniej dobrze przyswojona. Mogą to być nieprzyjemne uczucia, które pojawiają się np. przed klasówką, testem czy wystąpieniem na forum klasy. Jak i te przyjemne, kiedy dziecko wpada w euforię, czeka na swoje urodziny czy na świąteczne prezenty, nie może się czegoś doczekać co sprawia, że zamiast skupiać się na tym co tu i teraz wędruje myślami do przyszłości. W chwili pobudzenia emocjonalnego w mózgu dzieje się bardzo dużo. Przeznacza on mnóstwo energii na powrót do stanu równowagi i spokoju. Cierpi na tym zdolność umysłu do procesów skupiania uwagi czy zapamiętywania. By ograniczyć wpływ silnych bodźców emocjonalnych na koncentrację, na treningu mindfulness uczymy się zatrzymywania i zauważania tego, że silne emocje się pojawiły. Przywołujemy wtedy stan spokoju i równowagi wewnętrznej, które sprowadzają nas do obecnej chwili. Dzieci i młodzież w trakcie ćwiczeń uważności uczą się cierpliwości , odpuszczania i rozpuszczania trudnych i silnych emocji. Nabierają umiejętności wykorzystywania oddechu do rozluźniania ciała i uspokajania umysłu. Posiadanie takiego narzędzia niewątpliwie ułatwia osiągnięcie stanu świadomego odprężania. Nie ma jednocześnie nic wspólnego z rozleniwieniem. Sprawia, że mózg z pewnością jest otwarty i lepiej koncentruje się na chwili obecnej, a co za tym idzie łatwiej się skupia na zadaniu i zapamiętywaniu. Dodatkowo w stanie odprężenia organizm wydziela substancje chemiczne takie jak dopamina, serotonina czy endorfiny. Napełnia się dobrą energią, żeby potem było mu łatwiej radzić sobie kiedy przyjdą trudniejsze chwile. Bycie uważnym wzmacnia również wewnętrzną motywację dzieci do uczenia się i wykonywania różnych zadań. Kiedy wiedzą dlaczego i po co mają się uczyć, łatwiej koncentrować się na tym co robią.
W dzisiejszych czasach bez wątpienia skupienie uwagi na jednym zadaniu przysparza wielu trudności naszym dzieciom. Dodatkowo nie pomagamy im kierując zdania w stylu: skup się”, „weź się za lekcje”, „ nie marnuj czasu na głupstwa”. To przynosi dzieciom poczucie frustracji i bez wątpienia utrudnia koncentrację. Z pewnością mogę stwierdzić, że nie znam sposobu, żeby kogoś zmusić do tego, żeby zaczął się koncentrować na tym co robi. Może to wręcz rozpraszać dzieci i kierować ich uwagę do swoich deficytów i konfrontacji z myślami na temat bycia niewystarczająco dobrym. Natomiast spokojne środowisko jest niewątpliwie czymś co wspiera koncentrację. Trening uważności to taki czas i miejsce gdzie uczymy się z dziećmi skupiania uwagi w „laboratoryjnych” warunkach z odcięciem wielu bodźców. Rozproszenia pojawiają się tu rzadziej, choć też są obecne. W warunkach i przy wsparciu, które zapewnia atmosfera treningu dzieciom łatwiej nabywać umiejętności koncentracji uwagi. Dzieci uczą się jak zdobyte umiejętności przenosić i wykorzystywać w życiu codziennym. Po przejściu kilkutygodniowego kursu same też bardziej zaczynają dbać o otoczenie, w którym przychodzi zdobywać im wiedzę. Są bardziej asertywne jeżeli chodzi o zwracanie uwagi komuś kto je rozprasza kiedy się uczą. Są świadome co może je rozpraszać i z własnej woli odkładają telefon, komputer czy tablet lub wyłączają muzykę. Wiedząc, że to w jakim otoczeniu przebywamy ma na nas wpływ, lepiej organizują przestrzeń do nauki i dbają, żeby ogarnąć bałagan na biurku czy w pokoju, żeby im to nie przeszkadzało.
Dzieci i młodzież na treningu uważności rozwijają swoje zmysły i rozwijają wyobraźnię . Uczą się, że kiedy odbieramy rzeczywistość nie pomijając żadnego z nich, nasze doświadczenie jest pełniejsze. Niewątpliwie z taką świadomością są bardziej otwarte i uważne, łatwiej chłoną wiedzę. Dzięki temu mogą o wiele więcej czerpać z lekcji szkolnych oraz wycieczek czy innych okazji do zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dzieci na treningu mindfulness, budują głębszą wiedzę o sobie, własnych potrzebach. To sprawia, że działają bardziej świadomie jeśli chodzi o kwestię nauki i zdobywania wiedzy.
Nastolatki i dzieci dzięki treningowi uważności są bardziej uważne na swoje ciało i jego potrzeby do bycia w stanie równowagi. Chodzi mi tu przede wszystkim o potrzeby odpoczynku i ruchu. Gdyż to również bezsprzecznie ma bezpośredni wpływ na procesy koncentracji. Wyobraźmy sobie dziecko, które nie jest wypoczęte, krótko śpi, w dodatku sen jest przerywany. Jest ono w ciągu dnia rozdrażnione i rozkojarzone. Nawet najmniejsza trudność przynosi mu rozchwianie emocjonalne. Trening uważności wspiera dzieci mające trudności z zasypianiem i daje narzędzia, które pomagają w trudnościach z zasypianiem i snem. Bezsenność i problemy z zasypianiem, często mają bezpośredni związek z natłokiem myśli po ciężkim i męczącym dniu. Uważne dzieci dużo szybciej zauważają kiedy są przemęczone i zauważają przeciążenie. Będąc świadome potrzeby wypoczynku, nie biorą na siebie więcej niż zdołają. Na treningu uważności poświęcamy też część zajęć na zauważenie i uświadomienie, że ciało potrzebuje ruchu, żeby dobrze się czuć. Niezaprzeczalny jest bowiem fakt, że aktywność fizyczna dostosowana do możliwości organizmu poprawia samopoczucie i pozwala odpocząć umysłowi. Sprawia, że mózg funkcjonuje sprawniej i wydajniej, a to bezpośrednio wpływa na koncentrację uwagi. Równie ważną potrzebą mającą ogromny wpływ na organizm jest zdrowa, odpowiednio zbilansowana dieta. Ten aspekt również poruszamy na treningu uważności. Dziecko uważne częściej zwraca świadomie uwagę na to co je, jakich wyborów dokonuje, czy je czegoś za mało a może za dużo. Jest bardziej wyczulone na sygnały, które wysyła jego ciało. Rzadziej zapomni zjeść czy napić się , bo z jednej strony jest świadome, że to ważne, a z drugiej szybciej czuje spadek energii. To samo jest w odwrotnej sytuacji – wcześnie poczuje, że boli je brzuch bo się przejadło czymś lub zjadło coś niezdrowego. To, że dzieci uczą się zaciekawienia, otwartości i porzucenia ocen, że coś z założenia jest smaczne lub niesmaczne sprawia, że chętniej sięgają po produkty, które odżywiają organizm takie jak np. orzechy, owoce, warzywa, itp.
Trening uważności kształtuje w dzieciach również postawę życzliwości i współczucia dla siebie i innych. Uświadamia im, że ważne jest to w jakim środowisku żyjemy i że one same mają wpływ na atmosferę i relacje z innymi. Dodatkowo rodzice otrzymują książki Eline Snel twórczyni kursu dla dzieci „Uważność żabki”. Treści tam zawarte wypływają z własnego doświadczenia autorki, zarówno jako trenera uważności jak i bycia rodzicem. Jest bardzo pomocna rodzicom jeśli chodzi o własne rozwijanie w sobie uważności, cierpliwości czy odpuszczania, po to żeby towarzyszyć dzieciom w ich rozwoju. Będąc uważnym rodzicem, łatwiej jest wspierać ich uważności oraz umiejętności skupiania się czy koncentracji. Oprócz tego, że dzieci uczą się jak to robić same, rodzice mają dostęp do ćwiczeń, które dobrze każdego dnia wykonywać w domu aby wzmocnić efekty z treningów. Uważny rodzic to rodzic, któremu łatwiej zapewnić sprzyjające do koncentracji środowisko. Zarówno my rodzice jak i nasze dzieci kiedy jesteśmy zestresowani, zmęczeni, znudzeni, mamy mniejszą zdolność do koncentracji uwagi, nawet przy najprostszych czynnościach. Rodzice mają również możliwość uczestniczenia w treningach mindfulness dla dorosłych, na który także serdecznie zapraszam.
Ważnym aspektem treningów uważności jest kształtowanie postawy ciała, która wspiera umysł . Zachęcam do przeczytania artykułu na ten temat, który napisałam jakiś czas temu nawiązując do pandemicznej sytuacji związanej z nauką i pracą on-line: Pozycja ciała w medytacji.
Koncentracja uwagi jest umiejętnością, którą dzieci i nastolatki mogą ćwiczyć. Trening mindfulness jest czymś, co może dzieciom w tym pomóc i sprawić, że skupianie uwagi będzie prostsze. Dostaną wiedzę, narzędzia i sposoby, żeby sprawić, że umysł będzie otwarty i nakierowany na zdobywanie wiedzy. Dla wzmacniania uważności potrzebne są systematyczność i świadomość. Łatwiej o to zadbać, kiedy dziecko uczestniczy w cotygodniowych zajęciach i dostaje wskazówki co wzmacniać w domu. Po kilkutygodniowym kursie pod okiem certyfikowanego trenera efekty będą dużo szybsze.
Link do zapisu na warsztaty: Zapisy
Jestem nauczycielem Mindfulness w podejściu MBLC (Mindfulness Based Living Course).
Uważność praktykuję od wielu lat. Każdy dzień zaczynam od medytacji i doświadczam płynących z tego korzyści. Obserwując pozytywny wpływ na podniesienie komfortu i jakości mojego życia, zdecydowałam dzielić się z innymi tą cenną i skuteczną metodą jako nauczyciel Mindfulness.
Marzę o upowszechnianiu metody Mindfulness w Polsce i chcę to realizować poprzez dzielenie się własnymi doświadczeniami, wspieranie i inspirowanie innych do odkrywania dobrodziejstw płynących z uważnego życia
